Zaproszenie na projekcje filmu “Biała Woda” i rozmowa z uczestniczką filmu

W Poniedziałek 13 listopada w Centrum Seniora im. JP2 na Manhattanie działającym przy centrum Polsko-Słowiańskim będzie miała miejsce prezentacja filmu dokumentalnego “Biała Woda” poprzedzona  to będzie rozmową z uczestniczką filmu Aliną Doboszewską z Krakowa.To będzie premierowa amerykańska projekcja filmu w reżyserii Krzysztofa Krzyżanowskiego w Nowym Jorku.

 

Film dok. zrealizowany w ramach projektu pt. “Biała Woda – zapomniana wieś na szlaku kultury wołoskiej” przedstawia dzieje i dzień dzisiejszy nieistniejącej rusińskiej wsi Biała Woda, wysiedlonej w 1950 r. Osią narracji jest wędrówka po dolinie Białej Wody dawnej mieszkanki, która opowiada o życiu i zabudowie tej rusińskiej wsi wchodzącej w skład tzw. Rusi Szlachtowskiej. W trakcie wędrówki zapoznajemy się z walorami przyrodniczymi i kulturowymi istniejącego tu od 50 lat Rezerwatu “Biała Woda”. Odwiedzimy również Muzeum Pienińskie im. Józefa Szalaya w Szlachtowej, które przechowuje liczne pamiątki kultury materialnej Górali Pienińskich i Rusinów Szlachtowskich. Kolejnym wątkiem jest przygotowanie projektu rekonstrukcji dawnej zabudowy wsi przez parę studentów Architektury PK. Ważnym uzupełnieniem są opowieści d. rusińskich mieszkańców Białej Wody a także wypowiedzi naukowców zajmujących się dziejami Pienin, także w aspekcie kulturowym. Autorką projektu jest dr Justyna Cząstka-Kłapyta – badaczka kultur karpackich. Oficjalnym organizatorem jest Grupa Nieformalna Karpackiej Inicjatywy Lokalnej – Justyna i Piotr Kłapytowie i Anna Mikołajczyk-Szarek. Współorganizatorzy: PTTK Szczawnica, Muzeum Pieniński im. Józefa Szalaya. Patronat nad projektem pełni Fundacja “Zapomniany Świat” której prezeską jest rodowita Rusinka z Białej Wody p. Barbara Ewa Janczaruk.Karpacka inicjatywa lokalna finansowana ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia „Pro Carpathia”. Film zrealizowała ekipa AF HAF Krzysztof Krzyżanowski z Krakowa. Rok produkcji 2023.

 

Karpacka inicjatywa lokalna finansowana ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia „Pro Carpathia”.

Film opowiada o Białej Wodzie, jednej z czterech wsi wchodzących do 1950 roku w skład tzw. Rusi Szlachtowskiej graniczącej ze Szczawnicą (Pieniny, Polska). Film jest dedykowany byłym i już nielicznie zamieszkującym ten region Rusnakom. Jest odpowiedzią na rosnącą w ciągu kilku ostatnich lat potrzebę ożywiania pamięci o historii i kulturze tego mikroregionu Pienin, jego byłych mieszkańcach, a także powrotu do rodzimych korzeni, które służą integracji lokalnej i ponadlokalnej społeczności zwłaszcza Rusnaków czujących potrzebę wracania do własnych rodzinnych korzeni, które zostały rozbite podczas wysiedleń w 1947 i 1950 roku. W ramach działań odbyły się: dokumentacje archiwalne, nagrania wywiadów z dawnymi mieszkańcami wsi posługującymi się jeszcze rodzimą gwarą i z naukowcami badającymi ten obszar, a także rekonstrukcje historyczne z próbami odtworzenia unikalnej na skalę Karpat tradycji muzycznej, która sięga swoimi korzeniami do tradycji wołosko-bałkańskich. Część materiałów wykorzystanych w filmie pochodzi ze zbiorów Fundacji Dobra Wola, które zbierane były do realizacji projektu Muzyka bez Granic (autorka Justyna Cząstka-Kłapyta). Prace nad realizacją filmu prowadził Krzysztof Krzyżanowski (scenariusz) – pionier filmów etnicznych poświęconych Rusinom karpackim, które realizował w ramach telewizyjnych cykli w TV Kraków „U Siebie” oraz dr Justyna Cząstka-Kłapyta (realizacja) – badaczka kultury, w tym muzyki łuku Karpat. W filmie wypowiadają się m.in. naukowcy, badacze tego regionu: Barbara Węglarz – dyrektor Muzeum Pienińskiego w Szlachtowej, dr Piotr Kłapyta (UJ), absolwenci architektury (PK) – Dominika Cieplak oraz mający korzenie w Białej Wodzie – Kamil Federyga, przewodnicy górscy – Andrzej Dziedzina -Wiwer i Kazimierz Liszka, a także biorą udział amatorzy – aktorzy z regionu Pienin. Projekt jest kontynuacją poszukiwań śladów tradycji i niepisanej historii w źródłach i relacjach byłych mieszkańców tej niegdyś unikatowej na skalę Karpat osadzie, które częściowo pozwolił odsłonić projekt „Muzyka bez Granic” (Fundacja Dobra Wola). Patronat nad projektem pełni Fundacja Zapomniany Świat z Jaworek, której prezeską jest rodowita Rusinka, także mieszkanka Białej Wody – Barbara Janczaruk. Organizatorami projektu są: grupa nieformalna karpackiej inicjatywy lokalnej – Justyna i Piotr Kłapytowie oraz Anna Mikołajczyk-Szarek, PTTK Szczawnica oraz Muzeum Pienińskie im. Józefa Szalaya w Szlachtowej.

Karpacka inicjatywa lokalna finansowana ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia „Pro Carpathia”.

Biała Woda położona jest na jednym z najciekawszych w Karpatach obszarze pogranicza różnych kultur, etnosów i grup etnograficznych. Do czasu wysiedleń górali Ruskich z tzw. Rusi Szlachtowskiej na zachodnie tereny Polski – Dolnego Śląska i Pomorza Zachodniego na tym niewielkim obszarze złożonym z czterech wsi (Szlachtowa, Jaworki, Czarna Woda, Biała Woda) mieliśmy niezwykłą mozaikę językową, muzyczną, religijną i kulturową, którą dziś współtworzą jeszcze Rusini zamieszkujący obszar Małych Pienin po słowackiej stronie. Jest to jedna z dawnych miejscowości lokowanych na prawie wołoskim z początkiem XVI wieku. Jej zasiedlenie przez Rusinów karpackich związane jest z fazą osadnictwa wołoskiego podczas kryzysu klimatycznego Małej Epoki Lodowej, w którym wciąż zaznaczał się silny model kultury z wyraźnymi wpływami elementów pochodzenia bałkańskiego. Zaliczają się do nich istniejące kiedyś w tej wsi m.in. wyznanie grekokatolickie, typ gospodarki szałaśniczej, strój, budownictwo, wierzenia, obrzędy i muzyka, a w szczególności potrzeba i umiejętność śpiewania na głosy z wrodzonym słuchem harmonicznym, którymi wyróżniają się także wszystkie grupy wołoskie obecnie zamieszkujące tereny Bałkanów i Rumunii (Farszeroci), co wykazały ostatnie wyniki międzynarodowego grantu badawczego „Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje-osadnictwo-dziedzictwo kulturowe (Instytut Historii, UAM Poznań). Poza przeszłością historyczną odwołującą się bezpośrednio do historii osadnictwa wołoskiego, Biała Woda stanowi współcześnie rezerwat przyrody, a od lat 80. XX wieku najważniejszy obszar tzw. wypasu kulturowego na Podtatrzu. Funkcjonuje tu przeniesione celowo z regionu Podhala szałaśnictwo połączone z sezonowymi wędrówkami pasterskimi (Podhale – Biała Woda), wypasem na okolicznych polanach oraz wyrobem i sprzedażą sera podpuszczkowego, a także innych produktów związanych z wołoską gospodarką szałaśniczą (bundz, żentyca). Jest to obszar położony w miejscu krzyżowania się różnych wiosennych i jesiennych szlaków pasterskich (z Beskidu Niskiego i Bieszczadów na Podhale). Niezwykły walor krajobrazowy mają okalające dolinę rozległe polany (byłe tereny wypasowe i rolnicze) ciągnące się aż po grzbiet główny Małych Pienin, które wpisują się w podstawowe wartości krajobrazowego dziedzictwa wołoskiego, co należy podkreślić tu wyjątkowo dobrze zachowanego przez utrzymanie tradycji ciągłego wypasu. W zachowaną pamięć krajobrazu wpisują się mniej lub bardziej skryte w przestrzeni ślady działalności gospodarczej człowieka, nawiązujące do dziedzictwa wołoskiego. Biała Woda z pozostałymi osadami byłej Rusi Szlachtowskiej stanowiła najdalej na zachód w Polsce wysunięty skrawek osadnictwa etnicznie wołosko-ruskiego.

Justyna i Piotr Kłapytowie

Więcej informacji o projekcie na stronie facebookowej projektu: Biała Woda – zapomniana wieś na szlaku kultury wołoskiej