Polonia na Manhattanie – 12 lipca

Polonia na Manhattanie 1918-1939

W środę 12 lipca w z inicjatywy Kuriera Plus w Centrum Polsko-Słowiańskim
przy 176 Java Str na Greenpoincie odbył się wykład Tomasza Pudłockiego,
„Przeminęło z wiatrem? Polonia na Manhattanie 1918-1939”. Tomasz Pudłocki
jest doktorem habilitowanym, profesorem w Instytucie Historii Uniwersytetu
Jagiellońskiego, dyrektorem Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej
Akademii Umiejętności w Krakowie. Wykłada w Kolegium Europejskim w
warszawskim Natolinie. Posiada na swoim koncie wiele publikacji. Profesor
planuje napisać monografię o Nowym Jorku, Polonia w niektórych miastach
amerykańskich już ją posiada. Poprzednia książka o Polonii to „New York City
1865-1914” autorstwa F.A.Renkiewicza.
W latach 20-tych i 30-tych Nowy Jork był największą 7 milionową metropolią na
świecie ze wspaniałą architekturą modernistyczną i Art Deco. Był głównym
portem.
W okresie międzywojennym W Nowym Jorku nastąpił rozkwit życia Poloni, a jej
wkład w życie miasta był bardzo znaczący. Działało tu wiele organizacji, liderów a
największym ośrodkiem jej życia był Dom Narodowy przy 19-23 St. Marks Place
oraz kosciół Św.Stanisława Biskupa i Męczennika na 7 Str na Manhattanie.
Ciągle trwała rywalizacja z Chicago o centrale polskich organizacji. Polska
diaspora była zróżnicowana finansowo, regionalnie, językowo,, mentalnie i
doświadczeniem świata. Polonia wywalczyła otworzenie ulicy Marii Curie,
niestety po przebudowach miasta już nie istnieje.
Według spisu z 1920 roku mieszkało tu – 145 679 osób urodzomych w Polsce,
według spisu z 1930 roku mieszkało– 238 339 osób urodzonych w Polsce.
Panował duży konserwatyzm.
W 1929-33 nastąpił wielki kryzys – niepewność zatrudnienia, kradzieże,
zabójstwa, samobójstwa ze względu na brak odnalezienia się w nowej
rzeczywistości, nostalgia, alkoholizm, brak możliwości ściągnięcia rodziny.
Szerzyła się prostytucja damska i męska. Aby zapobiegać problemom społecznym
Polacy działali w licznych towarzystwach dobroczynności.
W 1935-37 nastąpiło powolne wychodzenie z kryzysu.
Dom Narodowy był siedzibą licznych organizacji i stowarzyszeń, był miejscem
spotkań, koncertów i rodzinnych imprez.
Inne centra polskości to: Polski Konsulat który kilkakrotnie zmieniał adres,
SWAP-Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej powstałe w 1921 roku,

Fundacja Kościuszkowska powstała w 1925 roku założona przez Stefana Mierzwę,
Polsko-Amerykańska Izba Handlowa, Koło Polskie, Biuro Podróży Edwarda
Witkowskiego, Związek Narodowy Polski, Towarzystwo im M.Konopnickiej,
Towarzystwo Gimnatyczne Sokół, Komitety im. J.Piłsudskiego. Trwała walka o
język polski w szkolnictwie. Kościół był centrum religijnym, miejscem spotkań,
pomocy, wsparcia, wymiany informacji.
W Nowym Jorku przebywali świetni sportowcy; zapaśnicy, Stanisław
Cyganiewicz, jego brat Władek Zbyszko Cyganiewicz, który walczył w
prestiżowym Madison Square Garden, Leon Ketschell, mający 211 cm wzrostu
oraz Karol Krauser- Polish Apollo, model i Superman w Fleischer Studios.
Znakomicie prosperowała polsko języczna prasa. Zaczęła kursować linia Gdynia-
Ameryka: „Pułaski”, „Kościuszko” potem „Batory” i „Piłsudski”.
Organizowano liczne bale, na których bawili się nie tylko Polacy ale i
Amerykanie. Już przed I wojną światową powstał Teatr Polski, Kluby Polsko-
Amerykańskie, Manhattan Society, YMCA na Greenpoincie i Jamajce, Polskie
chóry, Towarzystwo Śpiewacze Echo, Szkoły Muzyczne, Szkoła Baletowa, Koło
Przyjaciół Tańców Polskich. Odbywały się liczne koncerty, inicjatywy kulturalne,
wystawy Sztuki Polskiej. Występowali dyrygenci: Emil Młynarski, Leopold
Stokowski, pianiści: I.J.Paderewski, Artur Rubinstein, śpiewacy: Jan Kiepura
Adam i Olga Didurowie. Koncerty odbywały się w Carnegie Hall i MET.
Następuje promocja nauki i kultury polskiej wśród Amerylanów i amerykańskiej
wśród Polaków. W 1923 roku powstaje Polski Uniwersytet Ludowy, a w 1925 r.
Katedra Literatury Polskiej na Uniwersytecie Columbia. Rośnie zainteresowanie
polską sztuką, wystawiają m.in.:W.T.Benta, W.Kossak, T Styka. Do USA
przyjeżdżają liczni naukowcy,pisarze, podróżnicy, m.in: Maria Curie Skłodowska,
Kazimierz Wierzyński, Bronisław Malinowski. Powstają polskie filmy, Pola Negri
od 1922 roku występuje w Hollywood.
W 1939 roku Polska bierze udział w Wystawie Światowej. Piękny Pawilon Polski
był połączeniem tradycji z nowoczesnością. Wystąpili tam najlepsi artyści,
pokazano przykłady polskiego przemysłu oraz pomnik Jagiełły dłuta Stanisawa
Kazimierza Ostrowskiego. Obecnie dziedzictwo Polskie na Manhattanie jest raczej
ubogie, pozostały Fundacja Kościuszkowska, Polski Instytut Naukowy (PIASA),
SWAP oraz pomnik Jagiełły w Central Parku.
Liczni słuchacze z wielkim zainteresowaniem słuchali tej bardzo ciekawej
prelekcji. Obecna również była Drektor Wykonawcza CPS – Agnieszka
Granatowska oraz Skarbnik CPS – Zbigniew Solarz. Profesor podzielił się z nami
bardzo dużą wiedzą. Spotkanie jak zwykle ze swadą prowadził redaktor Andrzej
Józef Dąbrowski, a przezrocza puszczał Igor Wieczorkowski. Po prelekcji

prof.Pudłocki odpowiadał na liczne pytania, poczym zrobiliśmy tradycyjnie już
grupowe zdjęcie.
Tekst i zdjęcia: Zosia Zeleska-Bobrowski